همه چيز در مورد پزشكي

به گزارش : كمبود آهن زماني رخ مي‌دهد كه بدن فرد، آهن معدني به ميزان كافي نداشته باشد. اين اتفاق به سطح پايين و غيرطبيعي گلبول‌هاي قرمز خون منجر خواهد شد. دليل وقوع اين اتفاق اين است كه براي ساخت هموگلوبين در خون، نياز به آهن است. هموگلوبين يك پروتئين در گلبول‌هاي قرمز خون است كه اين گلبول‌ها را قادر مي‌سازد تا اكسيژن را به سراسر بدن منتقل كنند.

اگر بدن ما به‌اندازه كافي هموگلوبين نداشته باشد، عضلات و بافت‌هاي بدن نمي‌توانند اكسيژن كافي دريافت كنند و قادر به عملكرد درست و مؤثر نخواهند بود. اين رويداد منجر به وقوع كم‌خوني خواهد شد. گرچه انواع متفاوتي از كم‌خوني وجود دارد، اما كمبود آهن شايع‌ترين نوع آن است.

رايج‌ترين دلايل كمبود آهن شامل دريافت ناكافي آهن ناشي از رژيم غذايي ناصحيح و يا رژيم‌هاي محدودكننده، بيماري روده التهابي، افزايش ميزان آهن مورد نياز در طول بارداري، از دست دادن خون طي دوره‌‌هاي قاعدگي سنگين و يا خون‌ريزي داخلي بدن است.

البته دليل هرچه كه باشد، كمبود آهن مي‌تواند علائم ناخوشايندي در پي داشته باشد كه كيفيت زندگي را تحت تأثير قرار مي‌دهد. اين علائم شامل ضعف در سلامتي، اكتيكوت تمركز و بهره‌وري مي‌شود.

علائم كمبود آهن مي‌تواند بر اساس نوع كم‌خوني، سرعت رشد و توسعه آن، سن و وضعيت فعلي سلامت فرد متفاوت باشد. البته در برخي موارد فردي كه دچار كم‌خوني است هيچ‌گونه علائمي مشاهده نمي‌كند. در ادامه اين مطلب به ۱۰ نشانه كمبود آهن اشاره خواهيم كرد.

۱- خستگي نامعمول

احساس خستگي زياد يكي از شايع‌ترين علائم كمبود آهن است كه اين نشانه در بيش از نيمي از افراد داراي كمبود آهن حس مي‌شود. اين خستگي به‌ اين‌ علت رخ مي‌دهد كه بدن انسان براي توليد پروتئيني به نام هموگلوبين كه در خون يافت مي‌شود به آهن نياز دارد. هموگلوبين به انتقال و رساندن اكسيژن به سراسر بدن كمك مي‌كند.

بنابراين وقتي بدن انسان هموگلوبين كافي نداشته باشد، اكسيژن كمتري به بافت‌ها و عضلات مي‌رسد و انرژي كافي براي آن‌ها تأمين نمي‌شود. علاوه بر آن قلب در اين هنگام بايد بيشتر و سخت‌تر تلاش كند تا "خون ناقل اكسيژن" بيشتري به سراسر بدن ارسال كند كه اين اتفاق نيز مي‌تواند در بروز خستگي مؤثر باشد.

البته از زماني كه خستگي به يكي از بخش‌هاي اصلي سبك زندگي مدرن و پرمشغله تبديل شد، تشخيص كمبود آهن از روي خستگي كمي دشوار شده است. لازم به ذكر است بسياري از افرادي كه دچار فقر آهن هستند، كمبود انرژي را همراه با احساس ضعف، دشواري تمركز، داشتن حسي نامعمول و بهره‌وري پايين تجربه مي‌كنند.

۲- رنگ‌پريدگي

پوست رنگ‌پريده و رنگ‌پريدگي بخش داخل و پايين پلك‌ها از ديگر علائم شايع كمبود آهن است. در واقع هموگلوبين موجود در گلبول‌هاي قرمز، عامل قرمزي رنگ پماد هارتمن خون هستند. اين همان علتي است كه باعث مي‌شود حين كمبود آهن، پوست، رنگ معمول خود را از دست بدهد.

اين رنگ‌پريدگي ناشي از كمبود آهن را مي‌توان در تمام بدن و يا فقط در يك ناحيه از بدن مثل صورت، لثه‌ها، درون لب‌ها، درون چشم‌ها و حتي در ناخن‌ها مشاهده كرد. مشاهده رنگ‌پريدگي معمولاً در كم‌خوني متوسط يا شديد شايع است. به عنوان مثال اگر پلك پاييني خود را پايين كشيديد، در آن ناحيه بايد يك رنگ قرمز فعال و سرحال ببينيد. بنابراين اگر در اين ناحيه با رنگي متمايل به صورتي كمرنگ و بي‌حال و يا زرد روبه‌رو شديد، احتمال آن وجود دارد كه دچار كمبود آهن باشيد.

۳- تنگي نفس

همان‌طور كه بيان شد هموگلوبين، خون را قادر به انتقال اكسيژن به سراسر بدن مي‌كند. وقتي سطح هموگلوبين به دليل فقر آهن پايين باشد، سطح اكسيژن نيز پايين خواهد بود. اين به اين معني است كه عضلات ما اكسيژن كافي براي انجام فعاليت‌هاي طبيعي مثل پياده‌روي، دريافت نخواهند كرد.

يكي از نتيجه‌ها مي‌تواند اين باشد كه ميزان نفس‌هاي ما افزايش يابد چراكه بدن در تكاپو براي دريافت اكسيژن بيشتر است. اين اتفاق، دليل شايع بودن تنگي نفس در افراد دچار كمبود آهن است.

۴- سردرد و سرگيجه

كمبود آهن مي‌تواند باعث سردرد شود. اين نشانه در مقايسه با نشانه‌هاي قبلي، كمتر رايج است و معمولاً با سبك‌سري و سرگيجه همراه است.

كمبود هموگلوبين در افرادي كه دچار كمبود آهن هستند باعث مي‌شود اكسيژن كمتري به مغز برسد و يكي از نتايج اين رويه اين است كه رگ‌هاي خوني در مغز مي‌توانند متورم شوند و باعث فشار به سر و سردرد گردند. البته چسب هارتمن سردرد مي‌تواند ناشي از دلايل متفاوتي باشد. لازم به ذكر است كه سردردها و سرگيجه‌هاي مكرر ممكن است علامتي مبني بر كمبود آهن در بدن باشند.

۵- تپش قلب (ضربان غيرعادي قلب)

ضربان‌هاي غيرعادي قلب تحت عنوان تپش قلب شناخته مي‌شوند. اين ضربان‌هاي غيرعادي كه ضربان‌هاي سريع، محكم و يا نامنظم را شامل مي‌شوند مي‌توانند نشانه كمبود آهن در بدن باشند.

همان‌طور كه گفته شد وقتي هموگلوبين خون پايين باشد، اكسيژن كمتري به سراسر بدن رسانده مي‌شود و قلب براي جبران اين كمبود اكسيژن، مجبور است سريع‌تر و محكم‌تر فعاليت كند تا اكسيژن بيشتري را به بخش‌هاي مختلف بدن برساند. اين اتفاق مي‌تواند منجر به احساس نامنظمي و يا سريع‌تر بودن ضربان قلب نسبت به حالت طبيعي شود.

گفتني است اين روند در مواردي استثنايي مي‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب، سوفل قلب و يا نارسايي قلبي شود. منظور از سوفل قلب، صداهايي نامعمول است كه در بين ضربان‌هاي قلب شنيده مي‌شود. البته اين علائم نيز نسبت به ساير علائم ياد شده داراي شيوع كمتري هستند و در واقع فرد بايد مدت‌زمان زيادي درگير كمبود آهن باشد تا با اين علائم مواجه شود.

۶- پوست و موي خشك و آسيب‌ديده

پوست و موي خشك و آسيب‌ديده نيز مي‌تواند از علائم فقر آهن باشد. نكته جالب اينكه اين اتفاق نيز ناشي از اكسيژن ناكافي در ارگان‌ها است. اگر اكسيژن كافي به پوست و موها رسانده نشود دچار خشكي و ضعف خواهند شد. خوب است بدانيد كمبود آهن شديد با ريزش مو مرتبط است. البته ريزش چند مو در روز و در حين شستشو يا شانه زدن طبيعي است اما اگر فردي دچار ريزش مو به‌طور عفونت بدن توده‌اي و يا بيش‌ازحد طبيعي باشد بايد اين موضوع را بررسي كرد.

۷- تورم و احساس درد در زبان و دهان

گاهي اوقات با نگاه كردن به درون و يا اطراف دهان مي‌توان متوجه كمبود آهن شد. اگر زبان دچار تورم، التهاب، رنگ‌پريدگي و يا سطح صاف غيرطبيعي باشد، مي‌تواند از علائم كمبود آهن باشد. هموگلوبين پايين ناشي از كمبود آهن مي‌تواند باعث رنگ‌پريدگي زبان و ميوگلوبين پايين در بدن مي‌تواند باعث درد، تورم و التهاب زبان شود.

ميوگلوبين پروتئيني در گلبول‌هاي قرمز خون است كه عضلات از جمله عضله زبان را پشتيباني مي‌كند. همچنين كمبود آهن مي‌تواند باعث خشكي دهان، خراش‌هاي قرمز دردناك در گوشه‌هاي دهان و زخم‌هاي داخل دهان شود.

۸- پاي بي‌قرار

كمبود آهن با سندروم پاي بي‌قرار مرتبط است. سندروم پاي بي‌قرار، نوعي مشكل يا بيماري است كه فرد مبتلا به آن در حين استراحت، به‌ويژه در اواخر شب و به هنگام خواب دچار احساس ناخوشايندي مثل خارش، خزيدن حشره، و يا احساس نامطلوب ديگري در پا شده و به‌ناچار به تكان دادن پاهاي خود مي‌پردازد. البته دليل اصلي اين سندروم فعلاً مشخص نشده اما ۲۵درصد از افرادي كه سندروم پاي بي‌قرار دارند دچار كمبود آهن هستند و هر چه كمبود آهن شديدتر باشد، علائم اين سندروم نيز شديدتر خواهد بود.

۹- ناخن‌هاي قاشقي و شكننده

يكي از نشانه‌هاي كمبود آهن كه كمتر شايع است، ناخن‌هاي شكننده و قاشقي شكل است. به اين شرايط كويلونيكيا مي‌گويند. اين مشكل معمولاً با ناخن‌هاي شكننده كه به‌راحتي ترك مي‌خورند و مي‌شكنند شروع مي‌شود و با ادامه روند كمبود آهن، ممكن است به قيمت پانسمان هارتمن وقوع شرايط ناخن‌هاي قاشقي منتهي شود كه درواقع وسط ناخن گود شده و اطراف آن به بالا متمايل مي‌شوند و ناخن حالتي شبيه به قاشق به خود مي‌گيرد. البته گفتني است اين مورد از موارد نادر است و در فقر آهن و كم‌خوني بسيار شديد ديده مي‌شود.

منبع: تبيان