همه چيز در مورد پزشكي

به گزارش : پروتئين‌ها نوعي از مواد مغذي هستند كه مصرف آنها در رژيم روزانه از اهميت بالايي برخوردار است و در ساخت برخي هورمون‌ها، آنزيم‌ها و آنتي‌بادي‌ها مفيدند. بخش اعظم پروتئين‌ها در منابع گياهي و حيواني مختلف از جمله گوشت قرمز، گوشت سفيد، غذاهاي دريايي، لوبيا و نخود، تخم‌مرغ، فرآورده‌هاي فرآوري‌شده سويا و دانه‌هاي خوراكي يافت مي‌شود.

محققان توصيه مي‌كنند افراد با مصرف هفته‌اي 227 گرم غذاهاي دريايي و ديگر مواد حاوي پروتئين، مقدار نياز هفتگي خود را به اين مواد مغذي تأمين كنند. اين مقدار نياز، با توجه به سن و نياز بدن به كالري، متفاوت است؛ مثلا در كودكان اين ميزان كاهش مي‌يابد.
مصرف پروتئين‌ها به‌عنوان يكي از مواد مغذي ضروري، به بدن در انجام عملكردهاي مهم كمك مي‌كند. از جمله مي‌توان به ساخت و ترميم ماهيچه‌ها، استخوان‌ها و اندام‌ها، تنظيم هورمون‌ها و حفظ عملكردهاي دستگاه ايمني اشاره كرد. اما، زياده‌روي در مصرف پروتئين‌ها نه تنها كمكي به سلامت افراد نمي‌كند، بلكه مشكلاتي را نيز درپي خواهد داشت. مقدار پروتئيني كه هر فرد به طور روزانه مجاز به مصرف آن است، به عواملي چون سن، جنس، وزن و ميزان فعاليت بدني بستگي دارد.
متخصصان مي‌گويند زنان به طور متوسط روزانه به 46 گرم پروتئين نياز دارند و اين مقدار در مردان بالغ به روزانه 56 گرم مي‌رسد. از سوي ديگر، اگر وزن بالاتر يا فعاليت بدني بيشتري داريد براي سالم‌ماندن به مقدار پروتئين روزانه بالاتري نياز داريد. ورزشكاران براي پرورش عضلات روزانه به 6 /0 تا 9 /0 گرم پروتئين احتياج دارند.
در ايران، مصرف بيش از پانسمان عسل حد پروتئين اغلب در ميان ورزشكاراني ديده مي‌شود كه در رشته بدنسازي فعاليت مي‌كنند و قصد ساخت عضله دارند. طبق آمارهاي ارائه ‌شده، نسبت به ميانگين جهاني، مقدار پروتئين بيشتري به اين گروه از افراد توصيه مي‌شود كه متاسفانه ممكن است در درازمدت گاه عوارض جبران‌ناپذيري به‌دنبال داشته باشد. اين خطر تا حدي جدي است كه پزشكان معتقدند زماني كه مصرف پروتئين به بيش از سه برابر حد معمول برسد، رشد تومورهاي سرطاني تا حد قابل‌توجهي افزايش مي‌يابد؛ ‌طوري كه بررسي‌ها نشان مي‌دهد مصرف زياد گوشت قرمز و سوسيس و كالباس احتمال بروز سرطان پروستات و روده بزرگ را بالا مي‌برد. از سوي ديگر، استفاده از منابع گياهي اين خطر را كاهش مي‌دهد.

پروتئين اضافه ممنوع
هميشه بر اين باوريم كه هر چيزي اندازه‌اي دارد. مصرف بيش از حد پروتئين در رژيم روزانه، كالري اضافه‌اي وارد بدن مي‌كند كه به مرور زمان باعث اضافه‌وزن و چاقي مي‌شود. كشورهاي غربي سال‌هاست با اين پديده دست به گريبانند و با توجه به مصرف غذاهاي چرب، پركالري و سرشار از پروتئين هر روز آمار چاقي در آنها بالاتر مي‌رود. متاسفانه در سال‌هاي اخير نيز شاهد رشد روزافزون اين پديده در ايران هستيم.
آمريكايي‌ها جزو اولين كشورهاي دنيا در زمينه مصرف پروتئين هستند؛ طوري كه دو برابر نياز روزانه به پروتئين، از اين ماده استفاده مي‌كنند. آمارها نشان مي‌دهد حدود 70 درصد آمريكايي‌هاي بالغ دچار اضافه‌وزن هستند.

كمبود مواد مغذي
به‌طور كلي، تمركز روي مصرف طولاني‌مدت برخي مواد مغذي مانند پروتئين‌ها باعث كمبود ديگر مواد مغذي در بدن مي‌شود. مصرف بيش از حد پروتئين‌هاي حيواني مانند گوشت قرمز باعث كمبود پروتئين‌ها و فيبرهاي گياهي مي‌شود كه در نهايت مشكلات گوارشي، يبوست، اسهال يا گاز شديد معده و ديورتيكول (التهاب روده) را به‌دنبال دارد.
مصرف پروتئين بالا و كمبود كربوهيدرات‌ها در رژيم غذايي در طولاني‌مدت خطر بروز مشكلات كليوي را بيشتر مي‌كند. رژيم‌ غذايي سرشار از پروتئين فشار سربكت بيش از حدي به كليه‌ها وارد مي‌كند.
از سوي ديگر، پروتئين وقتي به مقدار زياد مصرف مي‌شود، كم‌آبي بدن را به‌دنبال دارد. به ازاي هر صد گرم پروتئيني كه مي‌خوريد بايد دو ليتر آب بنوشيد.

عوارض جانبي
رژيم غذايي سرشار از پروتئين كه روزانه بالاتر از200 گرم پروتئين را شامل مي‌شود، خطرات فراواني دارد؛ خطراتي مانند بالا رفتن ميزان اسيدآمينه‌ها، بالارفتن آمونياك، تهوع ناشي از انسولين بالا و حتي مرگ زودرس. برخي عوارض جانبي منفي شامل بالارفتن ميزان اسيدآمينه‌ها و بالارفتن آمونياك پس از صرف 40 ميلي‌گرم پروتئين رخ مي‌دهد كه مزمن و به مرور زمان تشديد مي‌شوند. پروتئين بالا خطر بيماري‌هاي قلبي را افزايش مدهد. البته مصرف پروتئين بالا به‌طور مستقيم ارتباطي با بروز بيماري‌هاي قلبي ندارد، ولي چنانچه بخش اعظم پروتئين مصرفي از منابع ناسالم غذايي مانند چربي‌هاي ناسالم تامين شود، طبعا خطر ناراحتي‌هاي قلبي ـ عروقي افزايش مي‌يابد.
همچنين مصرف پروتئين بالا و كمبود كربوهيدرات‌ها در رژيم غذايي در طولاني‌مدت خطر بروز مشكلات كليوي را بيشتر مي‌كند. كليه‌ها مواد زايد بدن را به‌دنبال مصرف پروتئين تصفيه مي‌كنند. رژيم‌ غذايي سرشار از پروتئين فشار بيش از حدي به كليه‌ها وارد مي‌كند. نيتروژن اوره خون از مواد زايدي است كه طي فرآيند تصفيه در كليه‌ها توليد مي‌شود. محققان از اين ماده به منظور ارزيابي عملكرد كليه‌ها و بررسي ميزان آب بدن استفاده مي‌كنند؛ زيرا با مصرف پروتئين، بدن آب از دست مي‌دهد. بنابراين، بدن به آب بيشتري براي دفع نيتروژن اضافي نياز پيدا مي‌كند. از اين‌رو، محققان توصيه مي‌كنند بيماراني كه از مشكلات كليوي و كبدي رنج مي‌برند، از مصرف بيش از حد پروتئين خودداري كنند؛ زيرا پروتئين بالا وضع بيماري آنها را تشديد مي‌كند.
در كنار عوارض خطرناكي كه اشاره كرديم، برخي مشكلات كلي نيز از قبيل ريزش مو، بي‌خوابي، ناهماهنگي بين اندام‌ها و مشكلات بينايي نيز ممكن است رخ دهد.

بيماري قلبي و عروقي و ديابت و سرطان
پژوهش‌هايي كه ساكارز در دانشكده بهداشت عمومي دانشگاه هاروارد انجام شده است، نشان مي‌دهد كه خوردن حتي مقادير كم گوشت قرمز به‌خصوص گوشت قرمز فراوري‌شده به‌طور مرتب با افزايش خطر مرگ به علت بيماري‌هاي قلبي- عروقي يا ساير علل مرتبط است. برعكس به نظر مي‌رسد جايگزين كردن گوشت قرمز و گوشت‌هاي فراوري‌شده با منابع پروتئيني سالم مانند گوشت ماكيان، ماهي يا حبوبات اين خطرات را كاهش دهد. درباره ديابت هم كيفيت پروتئين بيش از كميت پروتئين مهم‌تر است. براي مثال يك بررسي اخير نشان داد كه افرادي كه رژيم غذايي مملو از گوشت قرمز، به‌خصوص گوشت قرمز فراوري‌شده دارند، نسبت به افرادي كه به‌ندرت گوشت قرمز يا فراوري‌شده مي‌خورند، در معرض خطر بيشتر دچار شدن به ديابت نوع ۲ هستند. به ازاي هر وعده اضافي روزانه مصرف گوشت قرمز يا گوشت قرمز فراوري‌شده در شركت‌كنندگان اين بررسي خطر دچار شدن به ديابت به ترتيب ۱۲ و ۳۲ درصد افزايش يافت. درباره سرطان نيز كيفيت پروتئين مهم‌تر از كميت آن است. در حال حاضر پژوهش‌هايي درباره رابطه ميان پروتئين و سرطان در جريان است، اما برخي داده‌هاي فعلي نشان مي‌دهد كه خوردن گوشت قرمز و گوشت قرمز فراوري‌شده با افزايش خطر سرطان روده بزرگ ارتباط دارد. در اكتبر سال ۲۰۱۵ سازمان بين‌المللي پژوهش درباره سرطان وابسته به سازمان جهاني بهداشت اعلام كرد مصرف گوشت‌هاي فراوري‌شده براي انسان‌ها سرطان‌زا و مصرف گوشت قرمز احتمالا در انسان‌ها سرطان‌زا است.

پوكي استخوان
گوارش پروتئين باعث تجزيه آن به اسيدهاي آمينه مي‌شود كه بعد وارد خون مي‌شوند. بدن با استفاده از كلسيم و ساير عوامل بافر كننده اين اسيديته را خنثي مي‌كند؛ بنابراين خوردن مقدار زيادي پروتئين به مقدار زيادي كلسيم نياز دارد و ممكن است مقداري از اين كلسيم از استخوان‌ها برداشت شود. بنابراين ممكن است مصرف يك رژيم غذايي پرپروتئين در درازمدت باعث تضعيف استخوان‌ها شود. براي مثال «بررسي سلامت پرستاران» در آمريكا نشان داد كه زناني كه بيش از ۹۵ گرم پروتئين در روز مصرف مي‌كنند، نسبت به زناني كه مصرف قيمت پانسمان سوربكت پروتئينشان در حد ميانگين- كمتر از ۶۸ گرم در روز بود- با احتمال ۲۰ درصد بيشتر در يك دوره ۱۲ ساله دچار شكستگي مچ دست مي‌شوند. البته در اين حوزه پژوهشي اختلاف‌نظر زيادي وجود دارد. درحالي‌كه برخي از پژوهش‌ها مانند موردي كه ذكر شد نشان مي‌دهد كه افزايش مصرف پروتئين خطر شكستگي را بالا مي‌برد، پژوهش‌هاي ديگر به اين نتيجه رسيده‌اند كه رژيم غذايي پرپروتئين باعث افزايش تراكم ماده معدني استخوان و تقويت آن‌ها مي‌شود.

چقدر پروتئين مصرف كنيم؟
به‌طور كلي، هر فرد عادي به ازاي هر كيلوگرم از وزن خود به 8 /0 گرم پروتئين در روز نياز دارد؛ بنابراين مردان در طول روز 56 گرم و زنان حدود 46 گرم پروتئين بايد مصرف كنند. ولي در بسياري از موارد، افراد بيش از نياز روزانه خود مواد حاوي پروتئين مصرف مي‌كنند و مردان 20 سال به بالا تا 9 /98 گرم و زنان در همين رده سني ممكن است تا 68 گرم در روز پروتئين مصرف كنند. زنان باردار و شيرده به 60 تا 65 گرم پروتئين در روز نياز پيدا مي‌كنند. كساني كه مداوم و با شدت بالايي ورزش مي‌كنند، به ازاي هر يك كيلوگرم از وزن خود به يك گرم پروتئين نياز دارند. ورزشكاراني كه در رشته بدنسازي فعاليت مي‌كنند حتي بايد بيشتر از اين مقدار پروتئين مصرف كنند. در اين ميان، كودكان يك تا چهار سال به روزانه 16 گرم و نوزادان به 14 گرم پروتئين نياز دارند.

كمبود پروتئين با بدن چه مي‌كند؟
در نقطه مقابل افرادي كه بيش از حد پروتئين مي‌خورند، كساني قرار دارند كه از كمبود اين ماده در بدن رنج مي‌برند و به‌دليل مصرف نكردن كافي پروتئين به نوعي بيماري موسوم به «كواشيوركور» مبتلا مي‌شوند. مبتلايان به اين اختلال دچار علائمي چون اسهال، كاهش حجم توده عضلاني، خستگي، اختلال رشد، عفونت‌هاي مكرر و التهاب و تورم مي‌شوند. علائم آنها در مراحل ابتدايي با مصرف پروتئين بيشتر و گنجاندن مواد غذايي حاوي اين ماده در رژيم غذايي روزانه، بهبود مي‌يابد؛ ولي اگر نشانه‌هاي اين بيماري در درازمدت بدون درمان باقي بماند، ممكن است به ناتوانايي‌هاي دائمي sorbact پانسمان مغزي و جسمي منجر شود كه در نهايت فرد به كما مي‌رود و خطر مرگ وجود دارد. بيماري «كواشيوركور» بيشتر در كشورهاي فقير و در شرايطي كه كمبود مواد غذايي رخ مي‌دهد، ديده مي‌شود.

بهپو