آشنايي با انواع زخم‌هاي پوستي و زيرپوستي

زخم‌ها به دلايل گوناگون روي پوست ايجاد مي‌شوند؛ مانند : بر اثر بريدگي ناشي از چاقو، افتادن روي زمين سخت، وجود بيماري‌هاي ميكروبي و... . اغلب افراد مي‌دانند كه زخم در اثر چه عاملي روي پوست‌شان ايجاد شده، ولي هميشه اين‌طور نيست و براي يافتن علت وجود زخم نياز به بررسي‌هاي تخصصي‌تري است؛ چون گاهي يك زخم ساده و ظاهرا بي‌دليل ممكن است مشكلات زيادي براي بيماران ايجاد كند.

بنابراين بايد به هر نوع زخمي روي پوست‌مان توجه كافي داشته باشيم و روند بهبود آن را در نظر بگيريم و حتي با پزشك‌مان نيز در اين باره مشورت كنيم. طبقه‌بندي زخم‌ها در علم پزشكي به چند روش صورت مي‌گيرد كه در اين مطلب به متداول‌ترين آنها اشاره خواهيم كرد.

1. زخم‌هاي سطحي: در اين نوع از زخم لايه‌هاي سطحي درگير هستند و ترميمي كه روي پوست اتفاق مي‌افتد كامل‌تر خواهد بود و حتي بعد از بهبود‌ هيچ اثر و نشانه‌اي از زخم باقي نمي‌ماند.

2. زخم‌هاي با عمق متوسط و عميق: در اين نوع زخم لايه‌هاي پوستي بيشتري درگيرند و معمولا بعد از بهبود جوشگاه (scar) از خود بر جاي مي‌گذارند كه براي از بين بردن آنها نياز به مداخلات پزشكي است. البته عوامل ديگري در ايجاد جوشگاه نقش دارند. يكي از آنها وسعت زخم است. طبعا هرچه وسعت كوچك‌تر، حتي اگر عمق بيشتر باشد، ترميم بهتر است. باقي ماندن جوشگاه به محل ايجاد زخم نيز وابسته است. اگر زخم ايجادشده در منطقه پرخون‌تر و پرموتر (موها نقش ترميمي در پوست دارند) مانند سر و صورت قرار داشته باشد، ترميم زخم بهتري خواهيم داشت و در انتهاي بدن كه جريان خون و موي كمتري است عكس اين موضوع صدق مي‌كند. نكته ديگر در باقي ماندن جوشگاه خاصيت ترميم‌كنندگي پوست هر فردي است.

بعضي از بيماري‌هاي زمينه‌اي و خصوصيات ژنتيكي باعث ‌مي‌شود ترميم زخم بخوبي در بعضي از افراد اتفاق نيفتد اين ترميم ممكن است به شكل نازكي پوست يا آوردن گوشت اضافه باشد به همين دليل است كه متخصصان پوست بايد در كارهاي ترميمي و زيبايي به پوست بيماران توجه داشته باشند تا در صورت مناسب نبودن جنس پوست به كارهاي ترميمي اقدام نكنند.

از نگاه ديگر زخم‌ها به دو دسته تقسيم مي‌شوند:

الف: زخم‌هاي غيرعفوني: زخم‌هايي هستند كه به شكل تصادفي و اتفاقي در شرايطي تميز اتفاق مي‌افتند و مشكلي براي بيمار به وجود نمي‌آورند.

ب: زخم‌هاي عفوني: در زخم‌هايي كه عفونت مي‌كنند بايد به دنبال يك عامل ميكروبي در زخم باشيم. معمولا اين نوع زخم‌ها از نظر بروز و ترميم پردردتر و پرنشانه‌تر هستند. زخم‌هاي عفوني اغلب ترشحات غليظ، چسبنده و بدبويي دارند و اگر بموقع درمان نشوند عفونت به بافت سالم اطراف هم گسترش پيدا مي‌كند. بيشتر بيماران هم از درد شكايت دارند. اين زخم‌ها حتما بايد با آنتي‌بيوتيك مناسب درمان شوند. البته بهتر است با نمونه‌برداري آزمايشگاهي نوع ميكروب مشخص و داروي متناسب با آن تجويز شود. بايد گفت سياه‌زخم و زردزخم جزو زخم‌هاي عفوني هستند كه با خصوصيات ظاهري‌شان تقريبا مي‌توان براحتي آنها را تشخيص داد.

زردزخم: عامل اين زخم ميكروبي از دو خانواده استرپتوكك‌ها و استافيلوكك‌هاست كه در كودكان شايع‌تر است. كودكان چندان با نكات بهداشتي آشنا نيستند و براحتي اين ميكروب را به يكديگر انتقال مي‌دهند. درمان آن دارويي است؛ ولي يك نگراني وجود دارد؛ زخم ايجاد شده در بعضي از كودكان باعث آسيب به كليه‌ها مي‌شود. به همين دليل درمان زودهنگام آن الزامي است.

سياه‌زخم: عامل آن ميكروبي به نام باسيل آنتراسيس است. اين بيماري بيشتر در افرادي كه در روستا ‌و در كنار دام زندگي مي‌كنند شايع است (اين بيماري مشترك در بين انسان و دام است). معمولا اين زخم‌ها در محلي كه پوست با زخم آلوده حيوان در تماس قرار مي‌گيرد، ايجاد مي‌شود. مشخصات آن هم به صورت يك ورم و دَلَمه‌اي است كه در وسط آن نقطه سياهي مشاهده مي‌شود. سياه‌زخم بيماري خطرناكي است و ممكن است درگيري گوارشي و ريوي ايجاد كند كه متاسفانه در اين وضع اگر اقدام بموقعي صورت نگيرد باعث مرگ بيمار خواهد شد. سياه‌زخم با دارو درمان مي‌شود.‌ اما همه زخم‌ها در اين طبقه‌بندي‌ها جاي نمي‌گيرند. انواع آن عبارتند از:

زخم‌هايي كه به دليل بيماري‌هاي

زمينه‌اي ايجاد مي‌شوند

مهم‌ترين زخم‌هايي كه خودبه‌خود ايجاد مي‌شوند ناشي از اختلالات گردش خوني است. اينن زخم‌ها را با نام زخم‌هاي عروقي مي‌شناسيم كه به دو نوع زخم‌هاي «شرياني» و «وريدي» تقسيم مي‌شوند.

زخم‌هاي وريدي در كساني است كه سابقه واريس در پا را دارند. اختلال گردش خون در پاها باعث كمبود اكسيژن و مواد مغذي در پوست مي‌شود و به شكل زخم بروز مي‌كند. معمولا زخم‌هاي وريدي بيشتر در اطراف مچ پا به وجود مي‌آيند. اين نوع از زخم‌ها خيلي كند و بسختي بهبود مي‌يابند و به مراقبت‌هاي ويژه‌اي‌ مانند برداشتن بافت مرده در زخم، جلوگيري از عفونت و استفاده از داروهايي كه ترميم زخم را تسهيل مي‌كنند، نياز دارد. زخم‌هاي شرياني مشكل بيشتري دارد، چون شريان خون را به بافت مي‌رساند و اگر اين روند دچار اختلال شود خيلي زود باعث از بين رفتن بافت خواهد شد. اصول مراقبت از زخم‌هاي شرياني و وريدي تقريبا مشابه هم است، ولي مهم‌ترين كار اين است كه بيماري زمينه‌اي درمان شود. در زخم‌هاي وريدي مي‌توان وريد آسيب‌ديده را برداشت، ولي در زخم‌هاي شرياني گاهي لازم است شريان از محل ديگري پيوند زده شود تا راه جديد عروقي براي تغذيه بافت باز شود.

زخم‌هاي ديابتي

بيماران ديابتي وضع‌شان تقريبا مشابه كساني است كه مشكل عروقي دارند، چون اين بيماران نيز بتدريج دچار تنگي عروق مي‌شوند؛ بخصوص اين تنگي در پا بيشتر است كه باعث زخم مي‌شود. زخم‌هاي ديابتي از زخم‌هاي مشهوري هستند كه بهبودِ بسيار كند و تدريجي دارند و اگر به آنها توجه نشود عفونت مي‌كنند و بافت را از بين مي‌برند تا اين‌كه در نهايت براي كنترل بيماري، بايد عضو بيمار قطع شود. براي بهبود اين زخم‌ها از تكنيك‌هاي مختلف مانند اكسيژن‌درماني، پانسمان يا ازن‌درماني استفاده مي‌شود.

زخم بر اثر عوارض دارويي

بعضي از داروها، مانند آنتي‌بيوتيك‎ها، حساسيت پوستي ايجاد مي‌كنند كه ممكن است به شكل زخم بروز كند. مصرف داروهاي ضدانعقادي نيز در نواحي خاصي از بدن ممكن است زخم ايجاد كند. اين زخم‌ها به دليل ويژگي‌هايي كه دارند شبهه‌اي براي پزشك ايجاد مي‌كنند كه به داروي مصرفي شك كند. در اين مواقع با حذف دارو يا جايگزيني دارويي مشابه آن، معمولا بهبود‌ حاصل مي‌شود.

زخم بستر: در بيماراني كه به هر دليلي مدتي طولاني بي‌حركت روي تخت مي‌مانند، ايجاد مي‌شود. بيماران مبتلا به آلزايمر كه وضع هوشياري مناسبي ندارند و نمي‌توانند درباره مشكل خود توضيح دهند، سالمندان، بيماران دچار شكستگي در لگن و... بيشتر در معرض ابتلا به زخم بستر هستند. اين زخم نيز پيشرونده است و نياز به مراقبت‌هاي ويژه و فوري دارد. مهم‌ترين نكته در زخم بستر برداشتن فشار از محل درگير است. ولي در مراحل پيشرفته بيماري نياز به جراحي است.

مضرات استراحت در بستر

زخم بستر ضايعه‌اي است كه در اثر فشار به پوست و لايه‌هاي زيرين آن به مدت طولاني رخ مي‌دهد. دكتر مجتبي اميري، متخصص بيماري‌هاي پوست و مو، در اين باره مي‌گويد: «اين عارضه خاص بيماراني است كه روزهاي متوالي در يك وضع ثابت قرار مي‌گيرند. در كتف‌ها، بين باسن، پاشنه، كناره لگن خاصره، گوشه لاله گوش و... كه عضله كمتر است يا اصلا وجود ندارد و استخوان‌هاي برجسته به پوست نزديك‌ترند زخم بستر سريع‌تر اتفاق مي‌افتد.» اين استاد دانشگاه مي‌افزايد: «در مراحل ابتدايي پوست تغييررنگ مي‌دهد و كمي قرمز مي‌شود و تغيير قوام مي‌دهد.

در مرحله بعدي لايه رويي از بين مي‌رود ويك زخم سطحي ايجاد مي‌شود. در مرحله سوم، عارضه شديدتر و زخم زردتر و گودتر مي‌شود‌ و در مرحله آخر عضلات، تاندون و حتي استخوان نيز ممكن است ديده شود.» دكتر اميري بر پيشگيري تاكيد كرد و ادامه داد: «زخم بستر نبايد ايجاد شود، چون درمان آن دشوار است.

بنابراين جابه‌جا كردن مدام بيمار (حداقل هر ساعت يكبار)، استفاده از ملحفه خشك و بي‌اصطكاك (بيماراني كه قادر به كنترل ادرار خود نيستند بايد به طور مرتب ملحفه زيرشان عوض شود)، كنترل نواحي تحت فشار و ماساژ دادن آن (ماساژ سرعت جريان خون را تسريع مي‌كند) و گاهي نيز استفاده از تشك‌هاي مخصوص براي بيماران، نوشيدن مايعات بيشتر و جابه‌جا شدن هر 10 تا 15 دقيقه يكبار بيماراني كه از ويلچر استفاده مي‌كنند، احتمال بروز زخم بستر را به حداقل مي‌‍‌‌‌‌رساند.» اين متخصص اضافه كرد: «پيشگيري از زخم بستر بسيار راحت‌تر از درمان است. زخم‌هايي كه در مرحله يك هستند با كمي آموزش و جابه‌جا شدن بيمار و ماساژ قابل درمان‌است؛ ولي مراحل دو به بعد نياز به مداخلات تخصصي‌تر پزشكي و حتي جراحي دارند. در زخم‌هاي عمقي بافت مرده خارج و زخم بازسازي مي‌شود. از آنجا كه عفونت نيز با زخم بستر وجود دارد، نياز به مصرف آنتي‌بيوتيك است. متاسفانه وسعت زخم بستر هميشه بيشتر از آن چيزي است كه در معاينه مشاهده مي‌شود و اغلب لايه‌هاي زيرين بشدت تخريب شده‌اند.»

منبع :

جام جم