همه چيز در مورد پزشكي

به گزارش زماني كه رشد سلول‌هاي بدن از كنترل خارج شود، فرد دچار سرطان مي‌شود. در اين شرايط بدن نمي‌تواند عملكرد طبيعي خود را حفظ كند و دچار عوارض متعددي مي‌شود. رشد غيرطبيعي در سلول‌هاي مثانه نيز منجر به تشكيل تومور و سرطان مثانه مي‌شود. براساس آمارهاي جهاني، سرطان مثانه ششمين سرطان شايع در مردان و هفدهمين سرطان شايع در زنان است. اين بيماري معمولاً در سنين بالا رخ مي‌دهد اما احتمال بروز آن در هر سني وجود دارد. سرطان مثانه اغلب از سلول‌هاي لايه داخلي مثانه آغاز مي‌شود و طي زمان به لايه‌هاي بعدي نفوذ مي‌كند. با اين حال در ساير بخش‌هاي دستگاه ادراري از جمله مجراي ادرار نيز مي‌تواند ايجاد شود. تشخيص اين سرطان در مراحل اوليه با شانس درمان بسيار بالايي همراه است. البته سرطان‌هاي خفيف نيز ممكن است پس از درمان، در آينده دچار عود شوند. به همين دليل افراد با سابقه سرطان مثانه بايد به طور مرتب تحت بررسي قرار بگيرند. در اين مطلب گفت‌وگو با دكتر ولي‌ا... يمين، جراح كليه و مجاري ادراري، به انواع سرطان‌هاي مثانه و راه‌هاي درمان و پيشگيري از آن‌ها پرداخته شده است.

لطفاً ابتدا در مورد مثانه و ساختار آن توضيح دهيد.
ادرار پس از ساخته شدن در كليه‌ها از طريق ميزناي يا حالب چپ و راست وارد مثانه مي‌شود. مثانه، عضوي ماهيچه‌اي و قابل ارتجاع است كه در حالت خالي به اندازه 2 عدد بادام است اما در حالت پر مي‌تواند تا 1 ليتر مايعات را در خود ژل هيدروزورب جا بدهد. اين عضو از مخاطي پوشيده شده كه نسبت به عوامل عفوني بسيار حساس است.

سرطان مثانه چيست و انواع و مراحل آن كدامند؟
شايع‌ترين نوع سرطان مثانه، سرطان لايه يا مخاط پوشاننده مثانه است. مهم‌ترين علامت اين بيماري خونريزي واضح در ادرار بدون درد و سوزش است. نوع بدخيم‌تري از سرطان مثانه نيز وجود دارد كه معمولاً بر اثر ابتلا به نوعي انگل ايجاد مي‌شود. البته اين انگل در كشورهاي غربي و مصر شايع‌تر است و در ايران كمتر ديده مي‌شود. از ديگر انواع سرطان مثانه مي‌توان به آدنوكارسينوما اشاره كرد كه آمار بروز آن بسيار كمتر است. مرحله و درجه‌بندي سرطان مثانه بر مبناي ميزان درگيري بافت و درجه بدخيمي و پيشروي سلول‌هاي سرطاني تعيين مي‌شود. بررسي درصد بدخيمي و ميزان درگيري لايه‌هاي مثانه نيز با كمك ميكروسكوپ توسط متخصصان پاتولوژي يا آسيب‌شناسي انجام مي‌شود.

آمار و شيوع ابتلا به سرطان مثانه چقدر است؟
اين سرطان حدود 3 تا 5 درصد از سرطان‌هاي جهان را شامل مي‌شود و آمار آن در آقايان 3 برابر بيشتر از خانم‌هاست. شايد علت اين موضوع بالاتر بودن آمار مصرف دخانيات در آقايان باشد. البته امروزه به دليل افزايش مصرف جهاني دخانيات توسط خانم‌ها، آمار ابتلا در زنان نيز بيشتر شده است.

اين بيماري بر پماد زخم اثر چه عواملي بروز مي‌يابد؟
مهم‌ترين عامل بروز سرطان مثانه، استعمال سيگار و قليان است كه متأسفانه امروزه در ايران و جهان ميان جوانان بسيار رواج پيدا كرده است. اگرچه استفاده كم از قليان براي 1 بار در هفته شايد مشكل چنداني از لحاظ خطر سرطان مثانه ايجاد نكند، استفاده بيشتر از آن و همچنين مصرف سيگار، فرد را در معرض خطر سرطان مثانه بعد از 45 سالگي قرار مي‌دهد. با هر يك سيگار يا قليان، سموم مختلفي وارد ريه مي‌شوند و از ريه به جريان خون ورود پيدا مي‌كنند. اين سموم از طريق خون نيز به ساير ارگان‌هاي بدن از جمله كليه‌ها منتقل مي‌شوند. از آنجايي كه كليه‌ها وظيفه تصفيه خون و دفع سموم را بر عهده دارند، در معرض تماس با مقادير بالايي از سموم دخانيات قرار مي‌گيرند. حتي از ادرار مصرف‌كنندگان سيگار و قليان، بوي دود استشمام مي‌شود. حال اگر فرد عادت به نگه داشتن ادرار هم داشته باشد، بيشتر از اين موضوع آسيب مي‌بيند. ساير دخانيات از جمله مواد افيوني مثل ترياك نيز خطر سرطان مثانه را بالا مي‌برند اما از آنجايي كه به اندازه سيگار و قليان رايج نيستند، جزو عوامل خطر شايع قرار نمي‌گيرند.

سن يكي ديگر از عوامل خطر ابتلا به سرطان مثانه است. اين بيماري در سنين بالاي 50 تا 65 سال و در آقايان بيشتر ديده مي‌شود. افرادي كه در محيط كار خود با مواد دودزا در تماس‌اند، از ديگر گروه‌هاي خطر براي ابتلا به سرطان مثانه هستند.

اگرچه ژنتيك در بروز تمام سرطان‌ها نقش دارد، نقش آن در سرطان مثانه به اندازه سرطان‌هاي ديگر مثل سرطان ريه و روده شناخته نشده است. با اين حال محققان معتقدند ژنتيك در بروز اين سرطان هم مؤثر است و با تحقيقات حاضر، احتمالاً در آينده ژن مربوط به اين سرطان پيدا مي‌شود.

سنگ‌هاي ادراري و هرگونه عامل تحريكي مزمن مثل انگل «شيستوزوميا» نيز مي‌توانند به دليل تحريك‌هاي مكرر، احتمال سرطان مثانه را بالا ببرند اما عفونت‌هاي ادراري نقشي در بروز اين سرطان ندارند. سوند نيز اگر براي وريدي مدت طولاني استفاده شود، با تحريك مخاط مي‌تواند احتمال سرطان را بالا ببرد اما خوشبختانه سوندها امروزه نرم هستند و تحريك چنداني ايجاد نمي‌كنند.

اين سرطان با چه علائمي همراه است؟
تنها نشانه سرطان مثانه، خونريزي از ادرار بدون سوزش و درد است. خونريزي در ادرار مي‌تواند رنگ ادرار را تيره و قرمزرنگ كند يا به رنگ چاي در بياورد. گاهي اوقات نيز خونريزي در ادرار مخفي است و فقط در آزمايش ادرار مخفي است و فقط در آزمايش ادرار مشخص مي‌شود. البته در اين موارد نيز ادرار معمولاً از زرد كهربايي يا زرد قناري به نارنجي تغيير رنگ مي‌دهد از آنجايي كه خونريزي ادرار در سرطان مثانه بدون سوزش و درد است، بسياري از افراد دنبال پيگيري و بررسي عامل آن نمي‌روند. حتي در بعضي موارد، خونريزي براي مدتي خودبه‌خود قطع مي‌شود. به همين دليل بيمار ممكن است آن را به وجود سنگ‌ها يا عفونت‌هاي ادراري نسبت بدهد و درمان را تا سال‌ها به تعويق بيندازد. بنابراين حتماً بايد به خونريزي در ادرار اهميت داد. خونريزي از ادرار به دليل عفونت معمولاً همراه با سوزش است. خونريزي ناشي از سنگ‌هاي ادراري نيز با درد شديد همراه است. خونريزي تنها نيز بايد حتماً از لحاظ خطر سرطان مورد بررسي قرار بگيرد.

راه‌هاي تشخيص سرطان مثانه چيست؟
بهترين راه تشخيص سرطان مثانه در وهله اول، سونوگرافي است. بعد از سونوگرافي در صورت نياز، اورولوژيست از طريق سيستوسكوپ، نمونه‌برداري انجام مي‌دهد.

سرطان مثانه چگونه تحت درمان قرار مي‌گيرد؟
مثانه از 5 لايه تشكيل شه كه شامل 3 لايه مخاطي، 1 لايه عضلاني و 1 لايه پشت عضله (سروز) مي‌شود. اگر سرطان از لايه پوشاننده مثانه عبور كرده و به ماهيچه رسيده باشد، پيشرفته محسوب مي‌شود. در اين شرايط توصيه مي‌شود براي درمان قطعي، مثانه پانسمان زخم بستر بيمار خارج شده و يا مثانه مصنوعي ساخته‌شده از ديواره روده جايگزين شود. البته جراحي برداشتن مثانه، عمل سنگيني است و خيلي از بيماران به دليل شرايط سني، قلبي، ريوي و... داوطلب براي آن نمي‌شوند. اگر سرطان به لايه عضلاني نرسيده باشد يا بيمار داوطلب جراحي برداشتن مثانه نباشد، مي‌توان براي درمان از روش جراحي غيرتهاجمي TUR (تراشيدن از راه مجراي ادرار) استفاده كرد. در اين روش اورولوژيست با استفاده از سيستوسكوپ از طريق پيشابراه و بدون ايجاد شكاف وارد مثانه مي‌شود و با وسيله‌اي به نام رزكتوسكوپ از طريق جريان الكتريكي، نواحي مورد نظر را تراش مي‌دهد و مي‌سوزاند. در واقع اين روش متداول‌ترين درمان براي سرطان مثانه است و 80 درصد از سرطان‌هاي مثانه با كمك آن درمان مي‌شوند. بعد از انجام TUR نيز درمان‌هاي بعدي از جمله شيمي‌درماني، برق و ايمني‌درماني بر مبناي جواب پاتولوژي انجام مي‌شود.

دوران نقاهت پس از درمان سرطان مثانه چقدر است؟
پس از جراحي برداشتن مثانه، فرد بايد حداقل 1 هفته تا 10 روز در بيمارستان بستري شود. دوره نقاهت اين عمل حداقل 3 هفته است. طول دوره نقاهت بعد از درمان غيرتهاجمي TUR نيز به بيمار و جراح بستگي دارد اما معمولاً بين 48 ساعت تا 4 روز طول مي‌كشد. سوند ادراري در اين روش معمولاً بعد از 1 هفته خارج مي‌شود.

چگونه مي‌توان از بروز سرطان مثانه پيشگيري كرد؟
براي پيشگيري از اين بيماري بايد از مصرف دخانيات خودداري كرد. تخليه به‌موقع ادرار و نوشيدن مايعات كافي نيز در پيشگيري از سرطان مثانه بسيار مؤثر هستند. نوشيدن مايعات در مصرف‌كنندگان سيگار و قليان اهميت بيشتري دارد. تمامي افراد بالغ صرف‌نظر از محل زندگي خود بايد براي حفظ سلامت كليه‌ها روزانه 8 ليوان آب بنوشند. مصرف‌كنندگان دخانيات، افرادي كه در محيط كار خود با دود در تماس هستند و كساني كه در خانواده سابقه سرطان مثانه دارند بايد از 40 سالگي حداقل سالي يكبار پماد آلفا براي سوختگي پاي نوزاد توسط اورولوژيست معاينه شوند و آزمايش ادرار و سونوگرافي بدهند. ساير افراد نيز بايد آزمايش‌هاي ساليانه را از 45 سالگي آغاز كنند.

منبع: هفته نامه سلامت