همه چيز در مورد پزشكي

رشد يك پروسه پيچيده و تحت تاثير توان ژنتيك، عملكرد سيستم غدد اندوكرين، وضعيت تغذيه اي، سطح فعاليت فيزيكي و وجود يا عدم وجود بيماري هاي مزمن است. اختلال در هر يك از اين موارد مي تواند، باعث نقص رشد و كوتاهي قد شود. استفاده منظم از چارت رشد و ثبت سريال قد از دوران شيرخوارگي كليد تشخيص رشد غيرطبيعي و شروع اقدامات پيشگيرانه و درماني است.

كوتاهي قد در اكثر موارد ناشي از عوامل فيزيولوژيك مانند علل سرشتي يا فاميليال ( ژنتيك ) است، اما ممكن است به دنبال بيماري هاي مهم و قابل درمان (علل پاتولوژيك ) نيز رخ دهد. علل پاتولوژيك كوتاهي قد شامل بيماري هاي مزمن گوارشي يا كليوي، ريكتز، ديسپلاري استخواني، اختلالات كروموزومي، بيماري هاي مختلف نظير سوءتغذيه و بيماري هاي ريوي، خوني و مشكلات روحي- رواني است.

علت ديگر كوتاهي قد مربوط به اختلالات هورموني مي باشد. با توجه به اين كه تغييرات رشد و افزايش قد مي تواند، شاخص حساسي از سلامت عمومي تلقي شود، بررسي دقيق الگوي رشد به ويژه در دوران كودكي ضروري است. بلندقد شدن به عوامل متعددي بستگي دارد. قد افراد نتيجه اي از تداخل عوامل داخلي و محيطي در طول دوران رشد است.

عوامل داخلي تعيين كننده قد، فاكتورهاي ژنتيكي است كه فرد از والدينش دريافت مي كند و قابل تغيير نيست، عوامل محيطي تاثيرگذار نيز عبارتند از : تغذيه، آب و هوا، اقليم و بيماري ها و... مثلا شواهد موجود نشان مي دهد نزديكي يا دوري به خط استوا در اندازه بدن افراد موثر است.

اگر چه نمي توان عوامل محيطي و ژنتيكي را به راحتي جدا كرد ولي با بررسي ملل مختلف، نژادها و سرزمين هاي گوناگون اين نتيجه به دست آمده كه عوامل محيطي مانند تغذيه و رژيم غذايي مناسب و سالم بسيار مهم اند. از نظر ژنتيكي پس از اتمام دوران بلوغ افزايش قد متوقف مي شود. در اين نقطه، فعل و انفعالات پيچيده ژن ها، مواد مغذي و هورمون ها به اوج خود مي رسد.

هدف نهايي رشد رسيدن به نقطه توليد قيمت كرم مدي هاني مثل و انتقال وراثت به نسل هاي بعد مي باشد كه در اينجا رشد قدي هم به اوجه خود مي رسد. تغذيه مناسب بيشترين اثر را در مراحل رشد دارد. دوران بلوغ آخرين فرصت براي افزايش قد است. علاوه بر هورمون رشد كه از هيپوفيز ترشح شده و مسئول افزايش قد است، ترشح بعضي هورمون ها نيز در رشد قد تاثير دارد به عنوان مثال هورمون هاي جنسي زنانه و مردانه در مقدار بالا باعث تكميل زودهنگام رشد استخواني و غضروف ها شده و عملكرد هيپوفيز را مهار مي كند، همچنين كم كاري تيروئيد مي تواند باعث اتصال زودهنگام غضروف هاي مفصلي و توقف رشد شود.

رشد قدي با سلامت استخوان و رشد استخواني همسو مي باشد. بسياري از مكمل ها و مواد مغذي و هورمون ها ضروري براي اين منظور به صورت طبيعي و صنعتي وجود دارند كه در پروسه رشد استخوان و افزايش قد موثر هستند.

ويتامين هاي موثر بر جلوگيري از كوتاهي قد

1 - كلسيم

كلسيم براي رشد و افزايش تراكم استخوان ها ضروري است چون ماده معدني اصلي استخواني مي باشد. در دوران كودكي و نوجواني استخوان ها در حال رشد هستند، حتي پس از توقف رشد، هنوز استخوان سازي ادامه دارد اما باعث رشد طولي استخوان و افزايش قد نمي شود. كلسيم در محصولات لبني مانند شير، پنير، ماست و... تخم مرغ، گياهان برگ سبز تيره مانند اسفناج، ماهي ساردين، مغزجات يافت مي شود. بعضي غذاها مهاركننده جذب كلسيم اند و بر روي رشد اثر منفي دارند. اين غذاها شامل نوشيدني هاي حاوي كربوهيدارت ها، نمك، چربي، شكر و قهوه مي باشند.

2 - منيزيم

مصرف آن باعث افزايش تراكم استخواني مي گردد. منيزيم محرك غده تيروئيد براي ترشح هورمون كلسيتونين است، اين هورمون ميزان كلسيم در خون و فعاليت سلول هاي استخوان ها را تنظيم مي كند. با افزايش منيزيم و كلسيم در خون ساخت و رشد طولي استخوان ها افزايش پيدا مي كند. رژيم هاي ژل medihoney غذايي حاوي منيزيم و مكمل هاي حاوي آن باعث افزايش دانسيته استخواني و تحريك رشد قدي مي شود.

3 - ويتامين هاي گروه B+

از بين ويتامين هاي گروه B ويتامين B1 و B2 در رشد قد و جلوگيري از كوتاهي قد نسبت به بقيه موثرتر هستند.

4 - روي

عنصر روي با تاثير بر ترشح برخي هورمون ها از غدد جنسي و تاثير مثبت بر غده تيروئيد و ترشح كلسيتونين و همچنين با تاثير بر افزايش توليد ويتامين D و در نتيجه جذب كلسيم در رشد استخواني و افزايش قد موثر است. از طرفي روي با تاثير بر فعاليت هورمون سوماتومدين كه توسط هورمون رشد ترشح آن تحريك مي شود، باعث ايجاد بافت غضروفي و استخوان شده و عامل موثري بر رشد بدن و رشد اسكلت استخواني است. بنابراين كمبود آن باعث مشكلات حاد از جمله كوتاهي قد خواهد شد.

5 - ويتامين D

حداكثر تاثيرگذاري آن بر سلامت استخوان و بافت هاي همبند موثر بر افزايش قد و جلوگيري از كوتاهي قد در استفاده همزمان با كلسيم است. ويتامين D با افزايش جذب كلسيم و نشست آن در استخوان باعث تحريك رشد اسكلت استخواني و بلندتر شدن قد مي گردد.

6 - ويتامين C

يكي از ويتامين هاي اساسي براي رشد و نيز افزايش قد و رشد اسكلتي ويتامين C است. اين ويتامين باعث افزايش ساخت بافت همبند و تاندون ها و ساير اجزاي بافت اسكلتي شده و استحكام بيشتر آن را موجب مي شود. منبع اين ويتامين ميوه هاي تازه از جمله مركبات، زردآلو، توت فرنگي، انبه، سيب، موز، گوجه فرنگي و سبزيجات مي باشد.
7 - ويتامين K

اين ويتامين به بدن كمك مي كند كه يك پروتئين استخوان كاملا كاربردي به نام استئوكلسين را بسازد. استئوكلسين با كمك اين ويتامين و با اتصال مناسب املاح كلسيم و فسفر در استخوان موجب عسل پزشكي تقويت و استحكام بافت اسكلتي شده و با افزايش تراكم توده استخوان رشد استخوان ها را موجب مي شود.
8 - فسفر

ساختار اصلي استخوان ها از كلسيم و فسفر است و قسمت اعظم استخوان ها را فسفات (از مشتقات فسفر است) تشكيل مي دهد. فسفر بيشتر در منابع غذايي حاوي پروتئين از قبيل انواع گوشت سفيد مانند مرغ و ماهي، تخم مرغ و در لبنيات و برخي از حبوبات يافت مي شود كه در كنار كلسيم ساختار محكم استخوان ها را شكل مي دهد و تعادل مناسب ميان دريافت كلسيم و فسفر مي تواند باعث رشد قدي مناسب شود.
9 - ساير املاح و ويتامين ها

بسياري از املاح و ويتامين ها با تاثير مستقيم و غيرمستقيم بر ساخت بافت هاي همبند و ماتريكس استخواني باعث افزايش نشست كلسيم و ساير املاح ديگر در استخوان شده و فعاليت سلول هاي سازنده بافت استخواني را افزايش مي دهند كه از اين رهگذر باعث افزايش رشد طولي استخوان ها و افزايش قد مي شوند.

از اين املاح مي توان روي، مس، منگنز، سليكون، استرانسيوم، فلورايد را نام برد. حتي املاحي مانند يد (به طور مستقيم تاثيري بر متابوليسم كلسيم نمي گذارد اما براي توليد هورمون هاي T4،T3 كه توسط غده تيروئيد ترشح مي شوند نياز است. كم كاري و پركاري غده تيروئدي هر دو در گردش املاح استخواني موثر هستند) هم در افزايش قد به طور غيرمستقيم موثر هستند. ساير ويتامين ها و پيش سازهاي آنها مانند ويتامين A و بتاكاروتن هم در سلامت استخوان و غضروف ها موثر هستند.

10 - درشت مغذي ها

علاوه بر املاح و ويتامين ها، درشت مغذي ها هم بر رشد قدي و سلامت بافت هاي بدن از جمله بافت اسكلتي تاثير بسزايي دارند. غذاهاي حاوي پروتئين از طريق تحريك آزادسازي هورمون رشد در سلامتي و افزايش قد موثرند. البته علاوه بر پروتئين ها، چربي ها و كربوهيدرات ها نيز براي آزادشدن هورمون رشد مورد نياز مي باشند.

پروتئين ها منبع خوبي براي آمينواسيدها هستند كه براي توليد هورمون رشد لازم است. غذاهاي حاوي پروتئين بالا شامل گوشت كم چربي، مرغ، ماهي، شير، شيرسويا، پنير، تخم مرغ، لوبيا سبز، لوبياي سويا، تخمه كدو و هندوانه، محصولات مدي هاني بادام، بادام زميني، حبوبات، جو دوسر مي باشند.

استفاده از چربي متعادل در رژيم غذايي به رشد كمك مي كند. رژيم هاي غذايي با چربي بالا باعث كاهش دريافت پروتئين شده و اثر آن را بر آزادسازي هورمون رشد كم مي كند و از طرفي اينگونه رژيم ها باعث افزايش دفع كلسيم و املاح از طريق دستگاه گوارش مي شود.

11 - آرژنين

آرژنين يكي از اسيدآمينه هاي مهم براي تحريك آزادسازي هورمون رشد در بدن مي شود. اين اسيدآمينه هم به صورت طبيعي در غذا وجود دارد و هم به صورت صنعتي براي مقاصد مختلف از جمله رشد قدي ساخته شده است (ال- آرژنين). معمولا اين اسيد آمينه در افراد با رژيم غذايي مناسب و سالم به طور طبيعي تامين مي گردد و نيازي به خوردن آن به صورت مكمل نيست. اما در كودكان دچار كوتاهي قد مكمل هاي آن ممكن است با تحريك بيشتر هورمون رشد باعث رفع اين مشكل شوند

12هورمون رشد

درمان با آن اغلب بدون عارضه است ولي ممكن است موجب افزايش فشار داخل مغزي، التهاب لوزالمعده، تنگي كانال عصب در مچ دست، كاهش قند خون و كوماي ديابتي، عمل تحمل گلوكز و افزايش قند خون و ديابت مليتوس، عملكرد ناكافي تيروئيد، آكرومگالي ( رشد بيش از اندازه استخوان ها و بافت همبند كه منجر به تغييراتي در چهره مانند بيرون زدگي استخوان فك و پيشاني مي شود )، بزرگ شدن قلب و آسيب قلبي ( به صورت احتمالي و غيرقابل برگشت )، افزايش فشار خون، ضخيم شدن پوست، رشد غيرطبيعي مو، آسيب كبدي، ناتواني جنسي در بزرگسالي، آرتريت و التهاب مفاصل شود.

خواب منظم و كافي و نيز ورزش در ترشح هورمون رشد به صورت طبيعي تاثيرگذار هستند زيرا حدود 50 درصد ترشح هورمون رشد در هنگام خواب عميق است و در حين ورزش ترشح هورمون رشد بيشتر مي شود.

در پايان توجه به اين نكته مهم است كه تمام موارد كوتاهي قد غيرطبيعي نيستند و تاثير ژنتيك افراد را نبايد ناديده گرفت. در رابطه با كوتاهي قد ناشي از تغذيه نادرست و كمبود ريزمغذي ها، مي توان با تغذيه درست و رژيم غذايي تامين كننده نيازهاي بدن اين مشكل را تا حدودي مرتفع ساخت.

در موارد كوتاه قدي ناشي از وجود بيماري هاي مزمن و ساير علل هورموني رفع مشكل زمينه اي و درمان بيماري ها اولويت مدي هاني نخست را دارد. روش هاي جراحي و كشيدن استخوان و استفاده از پروتزهاي استخواني به دليل عوارض زياد و درصد پايين موفقيت معمولا توصيه نمي شوند. درمان كوتاه قدي همواره بايد به گونه اي باشد كه سلامت عمومي افراد را دچار مخاطره نكند.

سيمرغ