چگونگي مراقبت از زخم سوختگي

پوست بزرگترين بافت بدن انسان است كه شامل دو لايه اپيدرم و درم است. پوست عملكردهاي ضروري براي بقاء انسان را فراهم مي كند. اين عملكردها شامل:

1. حفظ دماي بدن
2. سدي براي جلوگبري از هدر رفتن آب از راه تعريق
3. فعاليت متابوليكي (توليد ويتامينD)
4. حفظ ايمني بدن از طريق پيشگيري از ورود ميكروبها به بدن
5. محافظت در مقابل محيط از طريق حس تماس، فشار
6. زيبايي ظاهري

سوختگي صدمه اي است كه به از دست دادن يا تخريب بافت پوست منجر مي شود. صدمه به اين بافت مي تواند به دليل تماس با منابع الكتريكي، حرارتي، شيميايي و يا تابشي ايجاد شود. ميزان صدمات بافتني ارتباط مستقيم با درجه حرارت يا شدت سوزاندگي عامل سوختگي و طول مدت تماس پوست با منبع سوختگي دارد.

طبقه بندي صدمات سوختگي:

سوختگي ها عمدتا بر اساس اندازه وعمق سوختگي طبقه بندي مي شود:

1. درجه اول(سطحي): فقط لايه اپيدرم درگير شده، اپيدرم قرمز و بدون تشكيل تاول است. علائم و نشانه ها: درد، قرمزي، رنگ پريدگي با فشار، بافت سالم
2. درجه دوم(ضخامت نسبي): تخريب اپيدرم و لايه درم همراه با تاول و ادم زير جلدي و درد. علائم و نشانه ها: درد، تاول، قرمزي، سفيد شدن با فشار، بافت سفت
3. درجه سوم يا چهارم (ضخامت كامل): همه لايه هاي پوست تخريب شده اند، بافت هاي چربي، عضله، اعصاب، فراورده هاي خوني و استخوان ممكن است درگير شوند.

انواع سوختگي ها

سوختگي حرارتي: رايج ترين نوع سوختگي است كه ناشي از تماس پوست

با حرارت بالا (اعم از بخار، آب جوش، آتش و…) مي باشد.

سوختگي هاي الكتريكي: جريان با ولتاژ كم (متناوب) يا ولتاژ بالا (مستقيم يا متناوب) مي تواند سبب بروز سوختگي الكتريكي شود. اين سوانح در نتيجه تماس با جريان الكتريكي اعم از قرار دادن شي اي در پريز يا گاز زدن يا كشيدن سيم رابط وسايل برقي ايجاد مي شود.

چند نكته در رابطه با سوختگي هاي الكتريكي:

• مصدوم ازنظر بروز ايست قلبي كنترل شود.
• به علت پرتاب شدن و احتمال صدمات مهره اي(گردني،كمري) از نظرشكستگي اندامها يا دنده ها مورد توجه قرار گيرد.
• از بيمار نوار قلب گرفته شود.
• نقاط ورود و خروج برق پانسمان زخم بستر شود. بيمار گرم نگه داشته شود.
• تا ۲۴ ساعت مانيتورينگ انجام شود.
• دو خط وريدي جهت مايع درماني گرفته شود. (اهميت مايع تراپي در اين سوختگي بيش از ساير موارد مي باشد.)
• NGT وفولي وصل شود.
• گرافي از ريه و قسمت هاي آسيب ديده گرفته شود.
• به عوارض كليوي و خونريزي داخلي توجه شود.

سوختگي هاي شيميايي: اسيدها و بازها سبب سوختگي هاي شيميايي مي شوند. معمولا بازها نسبت به اسيدها صدمات شديدتري را به وجود مي آورند. عوامل اسيد و باز شامل رخي شوينده هاي خانگي و تركيبات صنعتي مي شوند.

چند نكته در رابطه با سوختگي هاي شيميايي:

• شستشو با حجم زياد آب يا نرمال سالين به مدت ۱۵الي ۳۰ دقيقه.
• بيرون آوردن كليه لباس هاي مصدوم.
• موادي كه بصورت پودر است با برس پاك شود.
• از خنثي نمودن مواد شيميايي خوداري شود.
• شستشو در سوختگي شيميايي چشم به گونه اي باشد كه آب از گوشه خارجي چشم خارج شده و وارد چشم سالم نشود.

سوختگي هاي تابشي: به سوختگي هاي ناشي از تماس با اشعه گفته مي شود. معمولا سوختگي هاي تابشي موضعي هستند و ممكن است عين سوختگي حرارتي ظاهر شوند. صدمات تابشي مي توانند در تماس مستقيم با نور خورشيد، تجهيزات صنعتي، مثل شتابگرها و سيكلوترون ها و تجهيزات مورد استفاده در درمان پزشكي ايجاد شود.

اولين اقدام پس از بروز سوختگي‌ها

اگر موضع سوخته در محل زير لباس باشد، ابتدا اقدام به بيرون آوردن لباس كنيد ولي نكته بسيار مهم اينجا است كه در صورتي كه سوختگي به حدي شديد است كه پارچه لباس به پوست بدن چسبيده است، هرگز با كشيدن پارچه سعي در جدا كردن لباس از سوختگي نكنيد بلكه پارچه را دور تا دور سوختگي با قيچي بريده و يا با همان لباس مرحله پايين آوردن دما با آب سرد را انجام داده و در اولين فرصت به پزشك مراجعه كنيد.

به هنگام ايجاد سوختگي براي كاهش ضايعات آن از ماليدن هرگونه روغن و يا كره بپرهيزيد. چربي، گرماي سوختگي را در پوست نگه داشته و شدت سوختگي را بيشتر مي كند.

كاربرد پمادها و لوسيون هاي مخصوص تنها در سوختگي درجه اول مي تواند كارساز و مفيد واقع شود.

محل سوختگي حاصل از مايعات داغ (مانند آب چوش، آب باتري ماشين، سوپ و …) را بلافاصله با آب سرد (نه آب يخ) بشوييد. به اين ترتيب در صورتي كه حرارت بالاي مايع داغ سبب سوختگي شده باشد، با اين كار دماي پوست سوخته پايين آمده و در سوختگي ناشي از تماس با محلول هاي اسيدي و يا بازي، جريان آب موجب رقيق شدن ماده و از بين رفتن ادامه تاثيرات حاصل از آن مي شود.

پوستي كه دچار سوختگي شده بهتر است با پانسمان پوشانده شود، زيرا سدي كه مانع ورود ميكروب‌ها به داخل بدن است، شكسته شده و اين پانسمان‌ها بهتر است روزانه تعويض شود و سير بهبود زخم به صورت روزانه از سوي پزشك رويت شود تا در مواردي كه نياز به مصرف آنتي‌بيوتيك موضعي يا اينكه نياز به جراحي است، مشخص شود. در سوختگي‌هاي سطحي و كوچك در صورتي كه هر گونه علائمي از تغيير شكل زخم، التهاب، تورم، درد شديد يا تب ايجاد شود، بهتر است بيمار تحت نظر پزشك متخصص ادامه درمان را پيگيري كند.

زخم سوختگي براي بهبود علائم بهتر است چرب نگه داشته شود، ولي به ياد داشته باشيد هيچ پماد آلفا و داروي موضعي وجود ندارد كه جاي سوختگي را از بين ببرد يا مانع ايجاد جوشگاه سوختگي شود و به طور جدي از تبليغات بي‌مورد بعضي دارو‌ها بايد جلوگيري كرد. در واقع، درمان يك زخم سوخته فقط از سوي پزشك متخصص ممكن است. در طول زمان بهبود زخم سوخته نيز بهتر است از نظر تغذيه‌اي رژيم پر پروتئين و پر كالري و همچنين حاوي مقادير بالاي ويتامين C مصرف شود كه باعث تسريع در التيام زخم سوختگي مي‌شود.

توجه داشته باشيد خود تاول‌ها به‌عنوان پانسمان بيولوژيك از منطقه سوخته محافظت مي‌كنند، ولي در مواردي كه تاول خوني شود يا روي مفاصل بزرگ باشد يا عامل سوختگي، مواد شيميايي باشند بهتر است تاول‌ها تركانده شوند و پوست سوخته پانسمان شود.

مراقبت ها

تميز كردن زخم: از روش هاي مناسب متعددي مي تواند براي تميز كردن زخم سوختگي استفاده شود(مصرف سرم شستشو يا استفاده از آب لوله كشي. تعويض روزانه پانسمان و مشاهده زخم وپوست بدون سوختگي، براي بررسي نشانه هاي التيام و بروز عفونت موضعي ضروري مي باشد. در كل اين درمان يك يا دو بار در روز انجام مي شود براي پيشگيري از كاهش دماي بدن وكاهش تماس با باكتري ­ها طول مراقبت از زخم تا آنجايي كه ممكن است محدود مي شود. از تميز كردن زخم با غوطه ورسازي كامل بدن در آب به دليل افزايش خطر بروز عفونت بپرهيزيد.

فشار آب به خارج سازي عوامل موضعي ودبريدمان كمك مي كند.

مراقبت از زخم: هدف اصلي فرايند مراقبت از زخم ،حفظ رطوبت موضع به منظور تسريع در التيام زخم و پيشگيري از بروز عفونت در آن مي باشد.

آنتي بيوتيك درماني موضعي: معمولا تصميم گيري براي مصرف عوامل ضد ميكروبي بر مبناي وضيعت زخم سوختگي است. صدمات سوختگي عملكرد مكانيسم هاي حفاظتي پوست (شامل غدد ترشح سبوم كه در حالت عادي سبوم ترشح مي كنند كه علاوه بر چرب نگه داشتن پوست در تخريب بعضي موجودات زنده ذره بيني مثل استرپتوكوك وبعضي گونه هاي استافيلوكوك كمك مي كند) ازبين مي برد. آنتي بيوتيك هاي موضعي مورد مصرف عبارتند از: سولفاديازين نقره (SSD)، كرم استات مافنايد(سولفاميلون)، پماد باسيتراسين و سيلور.

دبريدمان زخم: براي التيام زخم در سوختگي هاي عميق وخفيف جلدي برداشتن بافت اسكار ضروري مي باشد.اسكار بافت غير زنده اي است كه بعد از صدمه سوختگي تشكيل مي شود اين بافت هيچ گونه جريان خوني ندارد بنابراين گلبولهاي سفيد ،پادتن ها نمي توانند به اين ناحيه نفوذ كنند.دبريدمان ۲هدف اصلي دارد: استفاده از محصولات لوهمن روشه پيشنهاد ميشود

۱٫ برداشتن بافت آلوده شده به اجسام خارجي و باكتري ها بنابراين بيمار را در برابر عفونت هاي تهاجمي حفاظت مي كند.

۲٫برداشتن بافت مرده

انواع دبريدمان به شرح ذيل مي باشد:

۱٫مكانيكي: استفاده از قيچي و فورسپس براي برداشتن بافت نكروزي و شل

۲٫آنزيمي: مصرف موضعي مواد تجزيه كننده پروتئين در بستر زخم ( اين عوامل در نرم كردن بافت اسكار وحل شدن بافت سودمند مي باشند.)

۳٫جراحي: برداشتن بافت مرده از طريق درماتوم الكتريكي يا چاقوي جراحي تا زماني كه به بافت زنده خونريزي دهنده منتهي شود.

پيشگيري از سندرم كمپارتمان:

تورم و ادم پاسخ طبيعي بافت پوست در مقابل تروما و جراحي است. نارسايي عروقي و فشار روي اعصاب (به علت تورم درمان نشده) مي تواند به بروز سندرم كمپارتمان منجر شود. سندرم كمپارتمان هنگامي اتفاق مي افتد كه فشار داخل بافتي در يك فضاي بسته افزايش يابد، در نتيجه جريان خون وعمكرد بافت داخل آن فضا مختل مي شود.مهم ترين علامت سندرم كمپارتمان درد است.

خصوصيات اين درد عبارتست از :

• شدت درد بيش از حد انتظار است.
• شدت درد در عرض چند ساعت بيشتر ميشود.
• درد در تمام طول اندام احساس ميشود.
• درد گنگ و منتشر است.
• درد با مسكن هاي معمولي كم نميشود.
• درد اگر در ساق باشد با حركت مچ پا شديدتر ميشود.

ديگر علائم سندرم كمپارتمان عبارتند از:

• فقدان نبض شرياني.
• تاخير در پر شدن مويرگي Capillary refill
• رنگ پريدگي و سردي اندام
• احساس سوزش يا سوزن سوزن شدن در اندام و كاهش حس لمس
• عدم برقراري حركات ارادي در انگشتان.
• حركات دردناك انگشتان.
• اگر انگشتان را در جهتي حركت دهيم كه عضلات كمپارتمان كشيده شوند درد بيمار افزايش مي يابد.
• تورم وسفتي اندام

براي كاهش فشار بايد باند ها را باز كرد وعضو مربوطه را نيز بالا نگه داشت ولي بايد دقت كرد كه كه عضو بالاتر ازسطح قلب قرار نگيرد در صورتي كه با اين اقدامات خون رساني و فشار داخل بافت طبيعي نشود احتمالا انجام فاشيوتومي ضرورت پيدا خواهد كرد.

تغذيه:

• مصرف زياد مايعات جهت جلوگيري از يبوست
• رعايت رژيم پر پروتئين( گوشت قرمز، فرآورده هاي امعاء و احشاء (جگر، زبان،دل)، ماهي،تخم مرغ ) پرانرژي و حاوي ميوه ،سبزيجات تازه و لبنيات
• در صورت سوختگي لب،با چرب كردن از ترك خوردگي آن جلوگيري نمائيد تا بتواند راحت تر غذا بخورد .
• بيمار را به غذا خوردن تشويق نماييد.
• سه وعده غذايي كافي نيست در فواصل آن از رژيم مايعات استفاده شود.
• بيمار را تشويق كنيد تا بعد از هر وعده غذايي مسواك بزند.
• جهت دستيابي به ميزان نياز غذايي بيمار انجام مشاوره تغذيه اي براي تعيين ميزان كالري مورد نياز روزانه و بررسي نحوه دريافت مناسب آن ضروري است.

به منظوركاهش خارش:

• بيمار به استفاده از لباس هاي نخي يا پنبه اي ،جوراب هاي نخي يا حوله اي وكفش كتاني نرم تشويق شود.
• دوش آب سرد بگيرد.
• با حوله مرطوب پوست خنك نگه داشته شود.
• از غذاهاي محرك بپرهيزد.
• شستشوي يك روز درميان با آب ولرم به همراه شامپوي بچه يا صابون بچه ضروري است .
• پوست بيمار با لوسيون هاي تجويز شده چرب نگه داشته شود.
• به بيمار توصيه كنيد ازخاراندن ، خراشيدن، سائيدن، ضربه زدن كشيدن و حركات خشن خوداري كند.
• بيماررا از منابع حرارتي توام با گرد و غبار و خاك دور كنيد. (درهواي آلوده نيز قرارنگيريد.)

فيزيوتراپي: مراجعه روزانه يايك روز در ميان به بخش فيزيوتراپي ويژه بيماران سوختگي بعد از ترخيص كاملا ضروري است.

اهميت فيزيوتراپي:

• فيزيوتراپي سبب افزايش بهبودي زخم مي شود.
• فيزيوتراپي سبب كاهش تورم زخم مي شود.
• فيزيوتراپي سبب كاهش چسبندگي در نواحي سوختگي مخصوصا اطراف مفاصل مي شود كه در نهايت از كوتاه شدن عضو و محدوديت حركتي جلوگيري ميكند.
• فيزيوتراپي باعث كاهش درد عضلات (ناشي از بيحركتي)مي شود
• فيزيوتراپي باعث كاهش عوارض تنفسي مي گردد.

در شرايط اضطراري زير بايد فورا اورژانس را خبر كنيد:

• سوختگي كه سطح وسيعي از دست‌ها، پاها يا صورت يا سطح يك مفصل بزرگ را فرا گرفته باشد.
• سوختگي درجه دو به وسعت بيشتر از اندازه يك كف دست
• سوختگي درجه ۳ يا ۴
• مشكل در تنفس يا سوختگي مجاري تنفسي
• استنشاق دود
• ايجاد ضعف، بي‌حالي يا درد غيرقابل‌كنترل به‌دنبال سوختگي

منبع